W przeciwieństwie do tradycyjnych nauk, które dążą do ogólnych prawd i abstrakcji, filozofia egzystencjalna skupia się na doświadczeniu jednostkowym, konkretnym człowieku. Ta subtelna, choć zarazem radykalna zmiana perspektywy, zrodziła jeden z najbardziej fascynujących nurtów filozoficznych – egzystencjalizm. W niniejszym artykule przyjrzymy się podstawom tej filozofii, postaciom, które przyczyniły się do jej rozwoju, wpływowi egzystencjalizmu na inne dziedziny oraz jego obecności w codziennym życiu.

Zobacz także: Czym zajmuje się filozofia?

Podstawy filozofii egzystencjalnej

Na czym polega filozofia egzystencjalna? Jej główną ideą jest przekonanie, że „istnienie poprzedza istotę”, co oznacza, że najpierw jesteśmy, znajdujemy się w świecie, a dopiero potem nadajemy sens i znaczenie naszej egzystencji. Najważniejszym zagadnieniem jest tu kwestia wolności, autonomii osobistej, indywidualnej odpowiedzialności za własne życie. Jego punktem wyjścia jest konkretny człowiek, pozostający w konkretnej sytuacji. To nie abstrakcyjne koncepcje, ale bezpośrednie doświadczenie życia jest dla egzystencjalizmu kluczowe.

Wybitne postacie egzystencjalizmu

Nie sposób mówić o egzystencjalizmie nie wspominając takich postaci jak Søren Kierkegaard, Friedrich Nietzsche, Martin Heidegger, Jean-Paul Sartre czy Albert Camus. Choć różnią się oni na wielu płaszczyznach, łączy ich wspólny nacisk na autentyczność, wieloznaczność i indywidualizm.

Søren Kierkegaard, często nazywany pierwszym filozofem egzystencjalnym, zwracał szczególną uwagę na jednostkowe doświadczenie, nauczając o znaczeniu osobistego wyboru i zobowiązania. Friedrich Nietzsche z kolei, znany ze swojej krytyki tradycyjnych wartości i moralności, podkreślał nieuchronność cierpienia i zmienności jako fundamentalnych aspektów ludzkiego doświadczenia. Martin Heidegger, autor koncepcji „bytu-na-świecie”, definiował osobę jako istotę rzucaną w świat i zmuszoną do konfrontacji ze swoją „bytnością-towarzyszącą-śmierci”. Jean-Paul Sartre, zasłynął ze swojego hasła „istnienie poprzedza istotę”, twierdząc, że człowiek najpierw „istnieje, spotyka siebie, pojawia się na świecie, a potem się definiuje”. Z kolei Albert Camus, mówił o świecie jako o „absurdzie”, gdzie człowiek, poszukując sensu, nie jest w stanie go znaleźć.

Wpływ egzystencjalizmu na inne dziedziny

Egzystencjalizm, choć w swej naturze filozoficzny, znalazł szerokie zastosowanie w wielu innych dziedzinach. Jest obecny w literaturze, kinie, teatrze i sztuce. Jego wpływ widoczny jest w psychoanalizie, w szczególności w założeniach teorii psychologii egzystencjalnej. Przez popularyzację takich pojęć jak „autentyczność”, „swoboda wyboru”, „odpowiedzialność za siebie”, „byt-na-świecie”, wywarł również znaczący wpływ na współczesne myślenie o człowieku i jego miejsce w świecie.

Obecność egzystencjalizmu w codziennym życiu

Na pierwszy rzut oka egzystencjalizm może wydawać się odległy od codziennego doświadczenia. Jednak przy bliższym przyjrzeniu się, widać, że obszary, które bada – pytania o sens, wolność, autentyczność, samotność, śmierć, to zagadnienia, które dotyczą nas wszystkich. Kiedy zastanawiamy się nad sensem naszej pracy, kiedy wybieramy między różnymi ścieżkami życiowymi, kiedy zmierzamy się z tym, jacy naprawdę jesteśmy, kiedy borykamy się z samotnością czy przedwczesną śmiercią – wpisujemy się w nurt egzystencjalny. Egzystencjalizm to zatem nie tylko filozofia akademicka, ale coś, co może być pomocne w zrozumieniu i przeżywaniu naszego codziennego życia.